به گزارش روابط عمومی نیروی انسانی، در حالی که فرش دستباف، هنر - صنعت چند هزار ساله ایرانیان است، کشورهایی مانند چین، مصر، هندوستان و ترکیه به عرصه تولید و صادرات این کالای کهن ایرانی روی آورده اند و با حمایت های همه جانبه دولت هایشان روز به روز خود را در زمینه تولید و عرضه فرش دستباف بیشتر به جهان معرفی می کنند و با این کار قدم های بلندی را در زمینه اشتغال و درآمدزایی کشورهایشان برمی دارند.
در کشورمان طی سال های اخیر، غفلت از این هنر - صنعت اشتغالزا، منجر به جمع آوری دارهای قالی از آنهایی شد که مردمان سرزمین مان بخشی از شبانه روز خود را با عشق و علاقه صرف بافت قالی در منازل می کردند تا از این طریق نه تنها چراغ فرش ایرانی را به عنوان هنر - صنعت کهن ایرانی روشن نگه دارند بلکه منبع درآمدی برای خانوارشان باشد.
البته با گذشت زمان اگر چه کارگاه های قالی بافی تا حدودی جایگزین قالی بافی خانگی شده است اما به گفته فعالان این حوزه صنعتی، رونقی در بازار فرش ایرانی در کشور و جهان وجود ندارد و بیم آن می رود تا کشورهای تازه وارد شده به این هنر - صنعت ایرانی مثل مصر جایگزین عرضه فرش ایرانی در جهان شوند.
بر این اساس، گفت وگوی تفصیلی با فرحناز رافع رئیس مرکز ملی فرش دستباف ایران انجام شده تا با آخرین وضعیت تولید فرش در کشورمان آشنا شویم و بدانیم که این مرکز با توجه به رسالت خطیری که برای بقای فرش ایرانی در جهان دارد چه اقداماتی را انجام داده است و همچنان فرش ایرانی جایگاه خود را در جهان حفظ کند و از ظرفیت های قابل توجه این هنر ایرانی در درآمدزایی و اشتغالزایی استفاده شود.
فارس: در سال های اخیر کشورهایی مانند مصر نیز به تولید فرش دستباف روی آورده اند و حتی می توان گفت که این کشور، گوی سبقت در تولید، درآمدزایی و ایجاد اشتغال از طریق فرش بافی را از کشوری مانند ایران را ربوده است. لطفاً بفرمایید مصر در حوزه فرش دستباف چگونه عمل کرده است که به این مهم دست یافته است؟
رافع: بله؛ کشور مصر به فعالیت در حوزه فرش دستباف مشغول است و طی مدت دو سال تبدیل به دومین صادرکننده فرش دستباف در جهان شده است، تولیدکنندگان فرش دستباف در مصر از طرح ها، اسامی و اعتبار مناطق جغرافیایی فرش دستباف ایران استفاده می کنند و به همین دلیل هم گوی سبقت را در این صنعت ـ هنر از ایران و چین ربوده اند.
مصری ها معروف ترین نقش های فرش ما را گرفته اند و به وفور مشاهده می شود که در معرفی فرش های خود از اسامی و اعتبار مناطق جغرافیایی ایران استفاده می کنند.
آن ها یک شرکت شتاب دهنده و چند ملیتی برای تولید فرش راه اندازی کرده اند و از یک مدل تجاری یکپارچه در زمینه توسعه صنعت فرش برخوردارند. این عوامل موجب شده تا فرش های تولید شده مصر در بسیاری از کشورها جهان از جمله آمریکا به فروش رسد.
* مشوق های صادرات و مصرف فرش دستباف در مصر
فارس: چگونه این اتفاق افتاده است؟ آیا بافندگان و مصرف کنندگان فرش از مشوق برخوردار هستند و دولت مصر برای بافت فرش و توسعه تولید و صادرات آن مشوق تعیین کرده است؟
رافع: بله، مشوق های صادراتی که آن ها برای توسعه فرش دستباف ایجاد کرده اند بسیار زیاد است، به عنوان مثال برای افزایش مصرف فرش دستباف فرهنگ سازی کرده اند و عادت استفاده از این کالا را برای مردم متداول کرده اند.
علاوه بر فرهنگ سازی برای مفرش کردن خانه ها به فرش دستباف دولت مصر اقدام به ساخت سه میلیون خانه کرده است و در مقابل پرداخت سوبسید دولت، برای ساخت این خانه ها از افرادی که قرار است در این خانه ها زندگی کنند خواسته شده تا یکی از اقلام مصرفی آن ها در این خانه ها حتماً فرش دستباف باشد.
علاوه بر این در حوزه تشدید تقاضا در مصر اقدامات متنوع دیگری نیز انجام می شود به عنوان مثال: سالانه در مصر حدود یک میلیون ازدواج به ثبت می رسد که دولت مصر با توجه به تسهیلاتی که برای ازدواج می پردازد زوجین را مکلف کرده که در مقابل دریافت تسهیلات از فرش دستباف استفاده کنند.
گفتنی ست برای افزایش تولید فرش دستباف توسعه و صادرات آن در مصر، نخست وزیر این کشور، طی مصاحبه ای اعلام کرد که با شوراهای صادراتی، جلساتی برگزار شده و گزینه های مختلف غیرنقدی برای پرداخت معوقات بانکی تولیدکنندگان فرش دستباف، در این کشور تعیین شده است.
فارس: با توجه به اقداماتی که مصر و چین برای تولید فرش دستباف و حمایت از آن انجام می دهند و با معرفی محصول تولیدی آن ها به جهان سرانجام فرش ایرانی چه خواهد شد؟
رافع: فرش دستباف هنر، صنعت و میراث کهن 4 هزار ساله ایرانیان است، هیچ کشوری نمی تواند به لحاظ کیفیت ، نقش و بافت با فرش دستباف ایرانی رقابت کند، اما ما این میراث کهن و گرانقدر را دو دستی تقدیم کشورهای دیگر کرده ایم و این زنگ خطر بسیار بزرگی برای این هنر ایرانی است.
به علت عدم حمایت های لازم از تولید فرش دستباف ایرانی و صادرات آن متأسفانه همواره فعالین حوزه فرش در معرض آسیب قرار داشته اند که با شیوع ویروس کرونا در کشورمان و تعطیلی برخی واحدهای تولیدی، مشکلات فعالین این بخش به مراتب بیشتر شده است.
* راهکار برون رفت فرش دستباف از بحران کرونا
فارس: به موضوع کرونا و تأثیر آن در حوزه فرش دستباف اشاره فرمودید برای برون رفت و کاهش آثار مخرب آن برنامه ای دارید؟
رافع: راهکارهای برون رفت از این بحران در دستور کار مرکز ملی فرش دستباف قرار دارد و به همین منظور، استفاده از تمامی ظرفیت های موجود به خصوص ظرفیت های بخش خصوصی، تشکل ها، انجمن ها و اتحادیه های فرش دستباف برای تبیین دقیق این مشکلات و راه های برون رفت در دستور کار قرار دارد و تحلیل و بررسی، ارائه طریق و مطالبه به منظور کاهش آثار منفی اقتصادی «شیوع ویروس کرونا» بر فرش دستباف با همکاری وزارت صمت در حال پیگیری است.
* ایجاد شرکت های واردکننده و مرمت فرش دستباف در ترکیه
فارس : به غیر از مصر و چین کشورهایی مانند هند و ترکیه هم در زمینه فرش دستباف فعالیت می کنند این کشورها چگونه این هنر ـ- صنعت را حمایت کرده اند؟
رافع: آن ها رویدادهای جهانی مثل اکسپو و سمپوزیوم های جهانی که فرصت های مختلفی را برای صنایع فراهم می کند را شکل می دهند. در ترکیه شرکت های واردکننده فرش کهنه و مرمت راه اندازی شده است که با واردات فرش های کهنه و مرمت آن و هم چنین تحریک تقاضا برای این گونه فرش ها، حدود 4 تا 5 هزار اشتغال در حوزه رفوگری فرش ایجاد کرده اند. ضمن این که با جذب ایرانی های متخصص در حوزه رفوگری فرش و با پرداخت حقوق های خوب به آن ها توانسته اند بسیاری از هنرمندان رفوگر ما را جذب کنند.
در هندوستان نیز بیش از 10 میلیون نفر در حوزه بافت فرش دستباف و صنایع وابسته به آن اشتغال دارند به طوری که هنر ـ صنعت فرش بافی در این کشور بعد از کشاورزی، دومین بخش بزرگ اقتصادی محسوب می شود.
در حالی کشورهای هند، چین، ترکیه و مصر با استفاده از هنر دیرینه ی ایران یعنی قالی بافی اشتغال زایی و درآمدزایی کرده اند که ما در کشورمان با وجود تعداد بیکاران بسیار از ظرفیت های فرش بافی در ایجاد اشتغال پایدار غافل هستیم.
ضمن این که بیشتر نیروی شاغلان در این حوزه به فرش بافی متمرکز هستند و کمتر به طراحی فرش و صنایع جانبی آن مانند رفوگری، قالی شویی تخصصی، توجه شده است.
این در حالی است که فرش بافی 31 صنعت وابسته دارد که هر کدام به نوبه خود می تواند سهم قابل توجهی در رفع مشکل بیکاری کشور داشته باشد.
* غفلت از ظرفیت های اشتغالزایی فرش دستباف
فارس: ما چه کرده ایم؟
رافع: در حقیقت ما کار چندانی انجام نداده ایم، حتی این صنعت را به هنر مدرن و مدرنیته متصل نکرده ایم و کمتر از ابزارهای نوین بازاریابی و تبلیغاتی استفاده کرده ایم.
نقش و طرح هر فرش، قصه ای دارد و ما می توانیم در کنار عرضه فرش مان داستان آن را هم ارائه دهیم در حالی که این کار را نیز انجام نداده ایم.
مصر و سایرکشورها نقوش فرش ما را ربوده اند اما قطعاً قصه های بافت فرش ما را نمی دانند، آن ها در هیچ زمینه ای از بافت فرش نمی توانند با ما رقابت کنند اما ما بر اثر بی توجهی، هنرمان را به دیگران تقدیم کرده ایم .
ظرفیت های مختلفی در حوزه استارتاپ ها برای توسعه صنعت فرش وجود دارد ضمن این که می توان با استفاده از روش های نوین، داستان های فرش مان را در کنار فرش عرضه کنیم و با برگزاری نمایشگاه های دائمی فرش، این هنر - صنعت دیرینه ایران زمین را هر چه بیشتر در معرض ارائه و عرضه قرار دهیم اما همه این کارها نیازمند هم یاری و کمک همه اقشار از جمله بخش خصوصی، بخش دولتی و حاکمیتی است و وزارت صمت به تنهایی نمی تواند در این زمینه موفق شود.
موفقیت کشورهای دیگر از جمله مصر در توسعه صنعت فرش به علت حضور شتاب دهنده ها است، وزارت ارتباطات و وزارت راه و مسکن در کنار وزارت بازرگانی آن ها برای توسعه این صنعت تلاش می کنند زیرا می دانند توسعه این هنر - صنعت هم موجب کاهش بیکاری می شود و هم درآمدزایی برای کشور خواهد شد.
در کشور ما نیز توسعه و رونق فرش بافی می تواند مشکل بیکاری را حل کند و اشتغال پایدار ایجاد کند ضمن این که دولت به عنوان یک کالای صادراتی در حوزه صادرات غیرنفتی، می تواند روی آن سرمایه گذاری کرده و برنامه ریزی کند.
توسعه هنر - صنعت فرش بافی با توجه به هزینه پایین اشتغال زایی آن برای هر فرد می تواند در مناطق محروم به محرومیت زدایی منجر شود و علاوه بر آن باعث حفظ میراث کهن ایران زمین می شود.
سرانه اشتغال هر فرد در بخش فرش بین 5 تا 15 میلیون تومان است در حالی که هزینه اشتغال هر فرد در حوزه خودرو 200 میلیون تومان است بنابر این با هزینه اندک می توان اشتغال بسیاری در کشور ایجاد کرد.
* راه اندازی مراکز شتاب دهنده برای توسعه صنعت فرش ایران
فارس: به عنوان رئیس مرکز ملی فرش راهکارهای شما برای حل مشکلاتی که به آن اشاره کردید چیست؟
رافع: یکی از راهکارهای ما برای رونق بخشی به هنر - صنعت فرش؛ راه اندازی مراکز شتاب دهنده است تا با تشکیل استارتاپ های متعدد از ایده های اقشار مختلف در تولید فرش استفاده کنیم.
برای راه اندازی این مراکز نیازمند همیاری، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری هستیم تا با کمک دانشگاهیان بتوان بر اساس ایده های جدید تحریک تقاضا در کشورهای هدف صادراتی و همچنین فروش داخلی این کالا ایجاد کنیم.
هم چنین طبق قانون به ما مجوز داده شده تا در برنامه ششم و هفتم توسعه خانه های فرش کشورهای هدف را، راه اندازی کنیم و تلاش خواهیم کرد این این موضوع در سال 99 محقق شود.
پس از راه اندازی خانه های فرش، حراج فرش را در دستور کار خواهیم داشت و به دنبال حراج اینترنتی و برگزاری نمایشگاه های مجازی هستیم.
هم چنین تحریک تقاضا و فروش اقساطی فرش از جمله برنامه های ما برای توسعه صنعت فرش بافی در کشور است.
البته ما به دنبال هویت بخشیدن به فرش دستباف ایران نیز هستیم تا کشوری مانند مصر طرح فرش ما را به نام خود معرفی نکند.
مصر فرش های خود را با عنوان هریس مصر و ... به جهانیان معرفی می کند در حالی که این ها نقشه های فرش و نشانه های جغرافیایی فرش ما هستند.
متأسفانه علیرغم این که این اتفاقات افتاده است هیچ کس در کشور اعتراضی نداشته و این مسأله واقعا دردناک است.
ما برای فرش فرهنگ سازی نکرده ایم و منزلت این هنر دیرینه ی ایران را در طی ده های مختلف پایین آورده ایم. روزگاری قالی بافان به هنرشان افتخار می کردند اما اکنون این گونه نیست.
لذا یکی از اهداف ما در مرکز ملی فرش راه اندازی باشگاه هنرمندان قالی باف است تا از این طریق منزلت اجتماعی آنها را بالا ببریم.
البته این کارها به تنهایی امکان پذیر نیست و همان طور که پیش از این هم به آن اشاره شد بخش های مختلف دولتی و خصوصی از وزارتخانه ها و معاونت های علمی و فناوری ریاست جمهوری و حتی رسانه ها باید به ما کمک کنند تا بتوانیم این هنر - صنعت را در مسیر برنامه ریزی شده به حرکت در آوریم به همین منظور ما باید برای حفظ و توسعه فرش دستباف ایرانی کمپین راه اندازی کنیم.
بخش خصوصی در حوزه فرش دستباف ایثارگرانه فعالیت می کند زیرا هیچ حمایتی از فعالان اقتصادی بخش خصوصی که سرمایه خود را در حوزه فرش دستباف قرار داده اند نمی شود؛ لذا لازم است تا با پرداخت تسهیلات از آن ها حمایت شود.
فرش دستباف ایران در حال احتضار است و اگر احیا و امداد نشود منقرض خواهد شد و زمانی فرا می رسد که کشورهای دیگر آن را به عنوان میراث خود معرفی کنند.
فارس: وضعیت صادرات فرش دستباف چگونه است؟
رافع : وضعیت صادرات فرش ایرانی خوب نیست به طوری که فرش ها بر روی دست صادرکنندگان ما مانده است در 8 ماهه اول سال 98 صادرات این بخش فقط 48 میلیون دلار بوده است.
فارس: با توجه به مسائل و مطالبی که بیان شد چه باید کرد؟
رافع: در اقتصاد کار، کسانی که سیاست گذاری می کنند از جمله خودم که یکی از سیاست گذاران اقتصاد کار هستم باید تمام تلاش مان را برای تغییر فرهنگ و تغییر رفتار اقتصادی به کار گیریم. باید بدانیم که صنایعی مثل فرش دستباف می تواند برای کشور ارزآوری و ثروت داشته باشد و برای بسیاری از جوانان بیکار و اقشار آسیب پذیر اشتغال ایجاد کند. ضمن آن که فرش بافی مهارتی قابل انتقال است. اما باید برای رسیدن به اشتغال پایدار در این مسیر همه از جمله حوزه IT، وزارت ارشاد، وزارت کار، وزارت راه و شهرسازی، کتابخانه ملی و قوه قضائیه کمک کنند به تنهایی در وزارت صنعت نمی توان به اهداف توسعه این صنعت و اشتغال پایدار در این بخش دست یافت.
ما باید بدانیم ارزش افزوده بالایی می توان در حوزه فرش دستباف ایجاد کرد که از این محل بسیاری از مشکلات ما قابل حل خواهد بود.
بنا بر این با توجه به لزوم توسعه تولید و صادرات فرش دستباف از تمامی بانک ها می خواهم که بخشی از بودجه مسئولیت پذیری اجتماعی را به حوزه فرش اختصاص دهند تا با مهارت آموزی و فراهم آوردن بسترهای لازم اشتغال پایدار در این حوزه ایجاد شود.
اتمام خبر
